O złożeniu oświadczenia woli pod wpływem błędu decyduje wiedza, przekonanie składającego oświadczenie, że określona okoliczność oddziałująca na treść czynności prawnej przedstawia się inaczej niż w rzeczywistości. Tym samym błąd oznacza mylne wyobrażenie o otaczającej rzeczywistości w zakresie prawdziwego stanu rzeczy lub braku takiego wyobrażenia, zatem zachodzi wówczas, gdy istnieje niezgodność między rzeczywistością a jej odbiciem w świadomości podmiotu. Polega on na nieprawidłowości widzenia, a nie na nieumiejętności przewidywania i wnioskowania, nie odnosi się do sfery motywacyjnej oraz musi dotyczyć stanu istniejącego w chwili zawierania umowy, nie zaś okoliczności, które nastąpiły w toku wykonywania umowy, doprowadzając stronę do przekonania, że decyzja o jej zawarciu była błędna.
Jednocześnie błąd musi być istotny, tzn. musi uzasadniać przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści. Aby błąd mógł zostać zakwalifikowany jako wada oświadczenia woli z art. 84 KC, a zatem mieć znaczenie prawne (błąd prawnie kwalifikowany), muszą zostać spełnione kumulatywnie dwie pozytywne przesłanki tj. – błąd ten musi być błędem istotnym, a zarazem dotyczyć treści czynności prawnej.
Tak określony błąd musi być:
- subiektywnie istotny, tzn. stanowić przyczynę sprawczą oświadczenia woli, oraz
- obiektywnie istotny, tzn. taki, że żaden rozsądny człowiek, znający prawdziwy stan rzeczy, nie złożyłby oświadczenia woli tej treści.
Tym samym o istnieniu błędu decyduje stan świadomości osoby składającej oświadczenie woli, przekonanej, że określona okoliczność oddziałująca na treść czynności prawnej przedstawia się inaczej niż w rzeczywistości.
W przypadku oświadczeń woli złożonych innej osobie (z wyjątkiem czynności nieodpłatnych), uchylenie się od skutków oświadczenia złożonego pod wpływem błędu innej osobie wymaga, aby osoba ta wiedziała o błędzie albo jeśli nie wiedziała o błędzie, mogła go z łatwością zauważyć, albo wywołała ten błąd.
Choć nie wynika to z przepisu na błąd nie może powołać się osoba, której mylne wyobrażenie o treści czynności prawnej spowodowane zostało brakiem należytej staranności. Błędem nie jest także niezapoznanie się (nieprzeczytanie) treści podpisywanego dokumentu.
Nie ma znaczenia, czy błąd odnosi się do faktów poprzedzających dokonanie czynności prawnej, towarzyszących jej dokonaniu lub jej skutków, jednak aby błąd miał znaczenie prawne, osoba składająca oświadczenie woli musi pozostawać pod jego wpływem w momencie składania tego oświadczenia.
Błąd co do treści czynności prawnej oznacza w istocie błąd co do okoliczności wchodzących w skład treści czynności. Nie ma znaczenia, jakiego elementu czynności prawnej błąd dotyczy. Mylne wyobrażenie osoby składającej oświadczenie woli dotyczyć może zatem jakiegokolwiek elementu czynności prawnej. Art. 84 KC ogranicza zatem w pewnym stopniu stosowanie zasady ignorantia iuris nocet, pozwalając uchylić się od skutków prawnych oświadczenia woli nie tylko wtedy, gdy błąd dotyczy okoliczności faktycznej, lecz także gdy dotyczy okoliczności prawnej, jeżeli jest istotny i odnosi się do treści oświadczenia woli.
Osoba, która złożyła oświadczenie woli pod wpływem błędu, może uchylić się od skutków tego oświadczenia w trybie art. 88 KC. Konsekwencją błędu jest nieważność względna czynności prawnej. Do chwili złożenia przez osobę działającą pod wpływem błędu oświadczenia o uchyleniu się od skutków czynności prawnej, jest ona ważna i skuteczna. Na błąd może powołać się tylko składający wywołane błędem oświadczenie (i jego następcy prawni), a nie adresat tego oświadczenia.
Spełnienie przesłanek prawnie doniosłego błędu skutkuje wzruszalnością czynności prawnej dokonanej pod jego wpływem, co następuje poprzez złożenie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli. Unieważnienie czynności prawnej dokonanej pod wpływem błędu następuje wówczas z mocą wsteczną Oświadczenie takie powinno być złożone w formie i w terminie określonych w art. 88 KC. Podkreślić należy, że na błąd w oświadczeniu woli może powołać się tylko osoba składająca to oświadczenie, a nie jego adresat.
Komentowany przepis ma charakter bezwzględnie wiążący. Przepisami szczególnymi w stosunku do komentowanego artykułu są: art. 918 KC (błąd przy zawarciu ugody), art. 945 KC (błąd przy sporządzaniu testamentu), art. 1019 KC (błąd przy przyjęciu lub odrzuceniu spadku), art. 151 KRO (błąd przy zawarciu małżeństwa).
radca prawny
Skontaktuj się z nami aby dowiedzieć się więcej na temat oferowanych usług.
Dziękujemy, że jesteś z nami
Niniejsze opracowanie nie może być wykorzystywane jako opinia prawna, w tym nie może służyć jako rekomendacja określonych działań, w szczególności w ramach działalności gospodarczej.
Aby otrzymywać powiadomienia o nowych artykułach, zapisz się do naszego Newslettera.
Zapraszamy również do obserwowania strony Kancelarii na Linkedin