Zgodnie ze Słownikiem Języka Polskiego „proporcjonalność” oznacza „harmonijny stosunek części składowych jakiejś całości do siebie nawzajem lub do tej całości”. W prawie unijnym oraz konstytucyjnym zasada proporcjonalności determinuje obowiązek ustawodawcy podejmowania tylko takich działań, które są konieczne do osiągnięcia zamierzonych celów i które nie powinny wykraczać ponad to, co jest niezbędne dla ich zrealizowania.
Proporcjonalność w zamówieniach publicznych w prawie UE
Poszanowanie zasad udzielania zamówień publicznych ma kluczowe znaczenie dla zapewnienie racjonalnego i sprawnego wydatkowania środków publicznych. Obowiązek ich przestrzegania na gruncie prawa krajowego państw członkowskich wywodzi się z zasad wyrażonych w TFUE (Traktat o funkcjonowaniu UE), do których odwołują się dyrektywy unijne (dyrektywa 2014/25/UE, 2014/24/UE i 2009/81/WE).
Przepisy dyrektyw stanowią o udzielaniu zamówień z poszanowaniem zasad TFUE, a w szczególności zasady swobody przepływu towarów, swobody przedsiębiorczości oraz swobody świadczenia usług, a także zasad, które się z nich wywodzą, takich jak: zasada równego traktowania, zasada niedyskryminacji, zasada wzajemnego uznawania, zasada proporcjonalności oraz zasada przejrzystości. Zasady te powinny być stosowane do wszystkich zamówień, niezależnie od ich wartości, a także tych, które nie są objęte dyrektywami, jak również tych, które państwa członkowskie wyłączyły spod stosowania przepisów dyrektyw.
Także w orzecznictwie TSUE podkreśla się rangę zasady proporcjonalności jak również sposób jej rozumienia w okolicznościach danej sprawy. Przykładowo W wyr. TSUE z 28.2.2018 r. w sprawach połączonych C-523/16, C-536/16, MA.T.I. SUD SpA v. Centostazioni SpA i Duemme SGR SpA przeciwko Associazione Cassa Nazionale di Previdenza e Assistenza in favore dei Ragionieri e Periti Commerciali (CNPR) (EU:C:2018:122), Trybunał wskazał, że zgodnie z zasadą proporcjonalności przyjęte środki nie powinny wykraczać poza to, co jest niezbędne dla osiągnięcia zakładanego celu.
Zasada proporcjonalności w Pzp
Zasada proporcjonalności jest jedną z podstawowych zasad postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, obok zasady równego traktowania, uczciwej konkurencji oraz przejrzystości. Dzięki tym zasadom może zostać zapewniony prawidłowy tok postępowań.
Formalnie zasada proporcjonalności została wprowadzona do ustawy prawo zamówień publicznych w lipcu 2016 r. Przed tą datą wymóg proporcjonalności sformułowany był wyłącznie w odniesieniu do warunków udziału w postępowaniu. W obecnie obowiązującej ustawie Pzp zasada ta ujęta została w art. 16 pkt 3.
Zgodnie z art. 16 pkt 3 ustawy Pzp zamawiający przygotowuje i przeprowadza postępowanie o udzielenie zamówienia w sposób proporcjonalny.
Oznacza to, że każdy element postępowania zamówieniowego powinien zostać ukształtowany zgodnie z tą zasadą – począwszy od wyboru trybu postępowania, a na postanowieniach umowy skończywszy. Co więcej proporcjonalność dotyczy także etapu przeprowadzenia postępowania, a więc oceny ofert wykonawców.
Skąd wiadomo, że zasada proporcjonalności odnosi się do każdej czynności zamawiającego?
Umiejscowienie zasady proporcjonalności w dziale I, a więc w części zawierającej przepisy ogólne stanowi o tym, że należy ją stosować w odniesieniu do całego procesu udzielania zamówienia publicznego.
Tak więc jeśli nawet ustawodawca nie wskazał jej bezpośrednio w przepisie regulującym dany aspekt postępowania, nie zwalnia to zamawiających z obowiązku proporcjonalnego działania.
O powyższym mówi wyrok KIO 927/20 z 6 lipca 2020 r. „wymóg proporcjonalności dotyczy wszystkich czynności podejmowanych przez zamawiającego w toku postępowania.
Jaki jest praktyczny wymiar stosowania tej zasady
Wobec powyższego zamawiający zobowiązany jest stosować zasadę proporcjonalności:
1.Na etapie przygotowania dokumentacji postępowania poprzez
- wybór trybu
- ukształtowanie warunków udziału w postępowaniu
- opis przedmiotu zamówienia
- wymóg dokumentów podmiotowych oraz przedmiotowych
- kształtowanie wymogów wobec wykonawców wspólnie ubiegających się o przedmiot zamówienia
- określenie wymagań związanych z podwykonawstwem
2. Na etapie przeprowadzenia postępowania poprzez
- Ocenę dokumentacji złożonej przez wykonawców na potrzeby danego zamówienia
- Ocenę przesłanek wykluczenia z udziału w postępowaniu czy podstaw odrzucenia oferty
Powyższym elementom zamówienia w kontekście zasady proporcjonalności przyjrzymy się bliżej w dalszych artykułach realizowanych w ramach cyklu opracowań poświęconych tej tematyce.
Część 2 w pełnej wersji dostępna już wkrótce- zapisz się do naszego Newslettera, aby otrzymywać powiadomienia o nowych artykułach.
Napisz wiadomość na kzp@kzp.net.pl o tytule „Newsletter”, aby otrzymać dostęp.
Skontaktuj się z nami aby dowiedzieć się więcej na temat oferowanych usług.
Dziękujemy, że jesteś z nami.
Niniejsze opracowanie nie może być wykorzystywane jako opinia prawna, w tym nie może służyć jako rekomendacja określonych działań, w szczególności w ramach działalności gospodarczej.