Przy ocenie, że poniesione przez wierzyciela w ramach wykonania zastępczego wydatki nie są nadmierne, należy w drodze analogii stosować przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia, w szczególności wierzyciel powinien z należytą starannością ustalić z nowym wykonawcą cenę powierzanej mu do zastępczego wykonania usługi.
Rolą instytucji zastępczego wykonania, określonej w art. 480 k.c., jest podjęcie przez zamawiającego/wierzyciela czynności zmierzających do wykonania zobowiązania zgodnie z jego treścią, tj. zaspokojenie interesu wierzyciela w wypadku, gdy dłużnik/przyjmujący zamówienie jest w zwłoce ze spełnieniem świadczenia umownego. Zastępcze wykonanie zmierza do realizacji celu zobowiązania dłużnika przez samego wierzyciela i w związku z tym jest dokonywane na koszt dłużnika. Możliwość realizacji wykonania zastępczego może także wynikać z postanowień Umowy łączącej Strony w oparciu o art. 3531 k.c.
Podkreślić należy, iż niezależnie od powyższego tj. czy wierzyciel skorzysta z prawa wykonania zastępczego na podstawie upoważnienia umownego, czy też z upoważnienia ustawowego (zasadą jest konieczność uzyskania zgody sądu), zamawiającemu przysługiwać będzie roszczenie o zwrot kosztów wykonania zastępczego. Uprawnienie wierzyciela do dochodzenia zwrotu kosztów wykonania zastępczego od wykonawcy nienależycie wykonującego prace wynika bowiem z przepisów Kodeksu cywilnego. I tu pojawia się pytanie o wysokość kosztów wykonania zastępczego, których zwrotu wierzyciel (zamawiający) może domagać się od wykonawcy.
W orzecznictwie podkreśla się, że koszty wykonania zastępczego, do których pokrycia zobowiązany jest wykonawca, nie mogą być kosztami nadmiernymi, nieuzasadnionymi, a roszczenie o zwrot wyłożonych kosztów wykonania zastępczego ogranicza się tylko do kosztów uzasadnionych, czyli koniecznych. W praktyce kosztem takim będzie np. rynkowe wynagrodzenie dla podmiotu trzeciego, wykonującego taki sam zakres prac, co do których wykonawca nie wywiązał się z obowiązków umownych. Podkreślić należy, że do kosztów wykonania zastępczego nie może być zaliczone wynagrodzenie z tytułu wykonania dodatkowych prac, które nie były objęte pierwotną umową zawartą pomiędzy zamawiającym i wykonawcą, a także wynagrodzenie za szerszy zakres prac w stosunku do umówionego pierwotnie z wykonawcą nienależycie realizującym umowę. Przyjęcie dopuszczalności takiego wykonania zastępczego byłoby, sprzeczne z ustawą. Wobec tego, że koszty wykonania zastępczego, do pokrycia, których zobowiązany byłby przyjmujący zamówienie, nie mogą być – bez względu na ich rzeczywistą wysokość – „nadmiernymi kosztami. Niestety pomimo powyższego zamawiający (wierzyciele) często starają się dochodzić zwrotu kosztów wykonania zobowiązań, które zgodnie z pierwotną umową łączącą zamawiającego i wykonawcę nie leżały po stronie wykonawcy. W tym zakresie rysuje się linia orzecznicza, zgodnie z którą sądy nie uwzględniają roszczeń zamawiających w przypadku, gdy:
- nie wykażą oni faktycznej potrzeby realizowania danych prac, a także
- związku przyczynowego pomiędzy wydatkowanymi na wykonanie zastępcze środkami a nienależytym wykonaniem umowy przez wykonawcę.
W praktyce oznacza to, że zamawiający nie uzyska skutecznie zwrotu kosztów poniesionych na wykonanie prac zastępczych, jeżeli nie będą one pozostawały w związku z pracami nienależycie wykonanymi przez pierwotnego wykonawcę lub nie będą wynikały z tych prac.
Dlatego istotne wydaje się, aby podczas konstruowania umów z wykonawcami zastępczymi precyzyjnie i szczegółowo określać przedmiot umowy i czynności, które mają być wykonane przez wykonawcę zastępczego, tak aby w razie kwestionowania zasadności i wysokości kosztów wykonania zastępczego przez pierwotnego wykonawcę możliwe było wykazanie zasadności wykonania i poniesionych kosztów wykonania zastępczego, a także ocena ich wysokości w kontekście stawek rynkowych.
Jednakże co należy podkreślić ciężar dowodu, że poniesione przez wierzyciela koszty były nadmierne i w związku z tym wierzyciel nadużył prawa, obciąża wykonawcę, z uwzględnieniem, że to wierzyciel powinien jednak udowodnić wysokość i fakt poniesienia tych kosztów. Niemniej jednak przerzucenie ciężaru dowodu w takim wypadku nie oznacza oczywiście, że zamawiający nie powinien realizować swoich uprawnień do wykonania zastępczego z należytą starannością, zwłaszcza w zakresie ustalenia wynagrodzenia nowego wykonawcy, przeprowadzającego prace zastępcze. W szczególności chodzi tu o prawidłowe przeprowadzenie procesu wyboru wykonawcy zastępczego z punktu widzenia rękojmi należytego wykonania umowy, oraz zagwarantowania konkurencyjności postępowania, w wyniku którego otrzymano rynkowe stawki dla prac objętych wykonawstwem zastępczym.
Jeżeli zatem zdaniem dłużnika koszty wykonawstwa zastępczego są nadmierne, to powinien on tę okoliczność wykazać. W nauce wyrażono pogląd, iż przy ocenie, że poniesione przez wierzyciela w ramach wykonania zastępczego wydatki nie są nadmierne, należy w drodze analogii stosować przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia, w szczególności wierzyciel powinien z należytą starannością ustalić z nowym wykonawcą cenę powierzanej mu do zastępczego wykonania usługi. I tak w świetle art. 752 k.c. Kto bez zlecenia prowadzi cudzą sprawę, powinien działać z korzyścią osoby, której sprawę prowadzi, i zgodnie z jej prawdopodobną wolą, a przy prowadzeniu sprawy obowiązany jest zachowywać należytą staranność. Zatem wierzyciel realizując wykonanie zastępcze powinien zachować należytą staranność, czyli staranność ogólnie wymaganą przy tych czynnościach, których dokonuje w ramach wykonania zastępczego (art. 355 k.c.). Za niedołożenie tej staranności prowadzący ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą (art. 471 k.c.). W przypadkach prowadzenia wykonawstwa zastępczego w związku z wykonywaną działalnością gospodarczą wierzyciel zobligowany jest do dochowania zawodowej staranności.
Należy także pamiętać, że wykonanie zastępcze wprawdzie zmierza do zaspokojenia wierzyciela zgodnie z treścią zobowiązania, lecz nie jest spełnieniem świadczenia, a jedynie surogatem świadczenia. Dlatego wierzyciel, korzystając z przysługującego mu uprawnienia do zastępczego wykonania, zachowuje roszczenie o naprawienie szkody.
Radca Prawny Radca Prawny
Szymon Stawicki Dariusz Ziembiński
sstawicki@kzp.net.pl dziembinski@kzp.net.pl
Skontaktuj się z nami aby dowiedzieć się więcej na temat oferowanych usług.
Dziękujemy, że jesteś z nami
Niniejsze opracowanie nie może być wykorzystywane jako opinia prawna, w tym nie może służyć jako rekomendacja określonych działań, w szczególności w ramach działalności gospodarczej.
Aby otrzymywać powiadomienia o nowych artykułach, zapisz się do naszego Newslettera.
Napisz do nas wiadomość na kzp@kzp.net.pl o tytule „Newsletter”, aby otrzymać dostęp.