Kluczowe z punktu widzenia celowości, racjonalności i efektywności wydatkowania środków publicznych jest zgodne dążenie stron do osiągnięcia celu umowy w sprawie zamówienia publicznego. Celem tym jest nabycie przez zamawiającego określonego świadczenia (roboty budowlanej) w efekcie realizacji zawartej umowy. Oznacza to, że również zamawiający, kierując się celem zawartej umowy, powinien w granicach obowiązującego prawa podejmować działania ograniczające ryzyko niewykonania lub nienależytego wykonania zamówienia.
Zgodnie z art. 354 kc, dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje – także w sposób odpowiadający tym zwyczajom (§ 1), zaś § 2 art. 354 kc stanowi, że w taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel. Obowiązek współdziałania przy wykonywaniu zobowiązania obciąża zarówno dłużnika, jak i wierzyciela. Każdy z nich powinien zatem baczyć na uzasadniony interes kontrahenta i nie czynić nic takiego, co by wykonanie zobowiązania komplikowało, hamowało lub udaremniało. Ten negatywny obowiązek spoczywa na wierzycielu zawsze, natomiast pozytywnego działania należy wymagać od wierzyciela jedynie wtedy, gdy wynika to z właściwości świadczenia lub umowy (np. obowiązek odebrania zakupionej rzeczy, zamówionego dzieła, udzielenia wskazówek).
Ponadto uwzględnić należy, że oferty w zamówieniach publicznych składane są w warunkach ogromnej presji finansowej.
Jak się okazuje, częstą przyczyną konieczności poniesienia przez wykonawcę dodatkowych, kosztów ogólnych budowy jest pozostawanie w gotowości do wykonywania robót. Sytuacja pogarsza się, jeżeli wykonawca nie ma możliwości określenia maksymalnego okresu, na jaki roboty mogą zostać wstrzymane, co naraża go na realizację kontraktu ze stratą.
Nawet jeśli umowa określa przesłanki uzasadniające wstrzymanie robót, ale nie określa okresu na jaki roboty mogą zostać wstrzymane, to nie oznacza to, że zamawiający ma wolną rękę w określeniu tego okresu albo w przedłużaniu go w nieskończoność.
Opis przedmiotu zamówienia jest wówczas wadliwy, jeżeli identyfikacja błędów uniemożliwiających realizowanie zadania dla osiągnięcia założonego efektu końcowego nastąpiła po przystąpieniu do realizowania zadania. Wówczas wykonawcy przysługuje roszczenie odszkodowawcze za szkodę wyrządzoną w wyniku nieprecyzyjnego opisu przedmiotu zamówienia i nadużycia przez zamawiającego uprawnienia do wstrzymania robót budowlanych.
Przepisy ogólne Kodeksu cywilnego zakreślają granice, w jakich strony mogą korzystać ze swojej autonomii w kształtowaniu treści stosunku prawnego. Swoboda umów, gwarantowana w art. 353¹ kc, nie ma charakteru absolutnego. Jej granice wyznaczają właściwość (natura) stosunku prawnego, ustawa oraz zasady współżycia społecznego.
Jednym z podstawowych przepisów ustanawiających tę granicę jest art. 58 § 2 kc, zgodnie z którym „nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego”. Zasady te pełnią funkcję klauzuli generalnej, pozwalającej sądowi na korygowanie skutków zachowań stron, które formalnie są prawidłowe, ale materialnie niesprawiedliwe.
W relacjach kontraktowych zasadą współżycia społecznego o szczególnym znaczeniu jest zasada lojalności kontraktowej. Nakłada ona na strony obowiązek uczciwego, rzetelnego i zgodnego z celem umowy współdziałania. Lojalność kontraktowa stanowi podstawę zaufania i pewności obrotu.
W doktrynie i orzecznictwie podkreśla się, że lojalność kontraktowa wymaga, aby każda ze stron, korzystając ze swoich uprawnień, powstrzymywała się od działań, które – choć formalnie dopuszczalne – prowadzą do nieuzasadnionego pokrzywdzenia kontrahenta.
Innymi słowy, wykonywanie prawa nie może przekształcać się w jego nadużycie, co z kolei wynika z art. 5 kc, zgodnie z którym „Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony”.
Na gruncie umów o roboty budowlane przejawem naruszenia lojalności kontraktowej może być sytuacja, w której zamawiający, dysponując umownym prawem do wstrzymania robót, korzysta z niego w sposób rażąco długotrwały, nieproporcjonalny i nieuzasadniony interesem kontraktu. Choć sama klauzula umowna dopuszcza takie działanie, to jednak jej stosowanie – w oderwaniu od zasad uczciwego obrotu – powoduje, że czynność ta – w świetle art. 58 § 2 kc – może być oceniona jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego i przez to nieważna.
W konsekwencji, sąd może uznać, że zamawiający, nadużywając formalnie przyznanego mu prawa, przekroczył granice lojalności kontraktowej, a tym samym działał w sposób, który nie korzysta z ochrony prawnej.
pkieronczyk@kzp.net.pl
───────────────────────────────────────────
Dziękujemy, że jesteś z nami.
Chcesz rozwinąć kompetencje i zdobyć praktyczną wiedzę z zakresu prawa? Zapraszamy na szkolenia prowadzone przez naszych radców prawnych! Pełną ofertę wraz z terminami znajdziesz na stronie Kancelarii: https://www.grupakzp.pl/pl/edukacja/
───────────────────────────────────────────
Niniejsze opracowanie nie może być wykorzystywane jako opinia prawna, w tym nie może służyć jako rekomendacja określonych działań, w szczególności w ramach działalności gospodarczej.
Aby otrzymywać powiadomienia o nowych artykułach, zapisz się do naszego Newslettera.
Zapraszamy również do obserwowania strony Kancelarii na Linkedin