Czym jest Krajowa Izba Odwoławcza
Jak czytamy na stronie Urzędu Zamówień Publicznych – Krajowa Izba Odwoławcza jest organem właściwym do rozpoznawania odwołań wnoszonych w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego. Z dniem 5 grudnia 2007 r. Izba zastąpiła dotychczas rozpatrujące odwołania Zespoły Arbitrów, złożone z arbitrów wpisanych na listę prowadzoną przez Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych.
W skład Krajowej Izby Odwoławczej wchodzi obecnie 51 członków, którzy zajmują się orzekaniem w sprawach odwoławczych, wydawaniem postanowień o uchyleniu zakazu zawarcia umowy do czasu ogłoszenia przez Izbę wyroku lub postanowienia kończącego postępowanie odwoławcze oraz podejmowaniem uchwał ws. zastrzeżeń do wyników kontroli Prezesa UZP. Członkowie składów orzekających Izby przy orzekaniu są niezawiśli i związani wyłącznie przepisami obowiązującego prawa. Członkowie Izby w zakresie wykonywania czynności określonych ustawą korzystają z ochrony przysługującej funkcjonariuszom publicznym.
Postępowanie przed Izbą ma charakter postępowania przed sądem polubownym, a od orzeczenia Izby przysługuje skarga do sądu okręgowego.
Skład orzekający na rozprawach KIO
Zgodnie z art. 487 ustawy Prawo zamówień publicznych (dalej: „ustawa Pzp”) Izba rozpoznaje odwołanie w składzie:
1) trzyosobowym, w przypadku zamówień o wartości równej lub przekraczającej progi unijne,
2) jednoosobowym, w przypadku zamówień o wartości mniejszej niż progi unijne
– zwanym dalej „składem orzekającym”, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Przy czym, Prezes Izby może zarządzić rozpoznanie odwołania w składzie jednoosobowym, w przypadku zamówień o wartości równej lub przekraczającej progi unijne, albo trzyosobowym, w przypadku zamówień o wartości mniejszej niż progi unijne, jeżeli uzna to za wskazane ze względu na stopień zawiłości sprawy. Uchwały zawierające opinię do zastrzeżeń zamawiającego do wyniku kontroli doraźnej albo kontroli uprzedniej Izba podejmuje w składzie trzyosobowym.
Wyłączenie członka składu orzekającego
Wyłączenie członka KIO ze składu orzekającego lub ze składu biorącego udział w podejmowaniu uchwały w przedmiocie opinii do zastrzeżeń zamawiającego do wyniku kontroli Prezesa UZP, może nastąpić z mocy prawa w okolicznościach wskazanych w art. 490 ust. 1 ustawy Pzp, którymi są sprawy gdzie członek składu orzekającego oraz członek składu biorącego udział w podjęciu uchwały, o której mowa w art. 487 ust. 3:
1) jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziałuje na jego prawa lub obowiązki;
2) sprawa dotyczy jego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia;
3) sprawa dotyczy osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli;
4) w których był lub jest pełnomocnikiem jednej ze stron;
5) w których świadczył pomoc prawną na rzecz jednej ze stron lub jakiekolwiek inne usługi związane ze sprawą.
Jednocześnie oczywiście nie sposób przewidzieć i jednoznacznie określić przepisem ustawy wszystkich możliwych scenariuszy, w których wyłączenie członka składu orzekającego byłoby uzasadnione, stąd konieczność wprowadzenia regulacji, która obejmować będzie wszystkie inne uzasadnione przypadki – niewymienione w art. 290 ustawy Pzp. Takim przepisem jest art. 291 ustawy Pzp, zgodnie z którym
Prezes Izby wyłącza członka składu orzekającego, na jego żądanie lub wniosek strony, jeżeli zachodzą okoliczności uzasadniające wyłączenie członka, w szczególności gdy zachodzą okoliczności faktyczne lub prawne, które mogą budzić uzasadnione wątpliwości co do jego bezstronności.
Strona formalna wniosku o wyłączenie członka składu i przebieg procedury
Jeśli zatem, zdaniem członka KIO wyznaczonego do składu lub zdaniem strony postępowania odwoławczego, wyznaczony członek KIO nie powinien uczestniczyć w rozpoznaniu danej sprawy, ma prawo pisemnie zawiadomić Prezesa KIO, wskazując te okoliczności.
Ustawodawca nie stawia szczególnych wymagań dotyczących treści żądania wyłączenia ze składu składanego przez samego członka KIO. Wskazano jedynie, że członek KIO zawiadamia Prezesa KIO o podstawie swojego wyłączenia. Natomiast jeśli taki wniosek składany jest przez stronę, musi ona przynajmniej uprawdopodobnić okoliczności uzasadniające wyłączenie. Członek składu, którego wniosek o wyłączenie dotyczy ma prawo wypowiedzieć się w sprawie i wyrazić swoje stanowisko.
Pamiętać należy, że w sytuacji odmowy wyłączenia członka KIO ze składu stronie nie przysługuje prawo złożenia ponownego wniosku o wyłączenie opartego na tych samych okolicznościach. W razie wniesienia takiego ponownego wniosku Prezes KIO rozstrzygnie o pozostawieniu go bez rozpatrzenia.
O wyłączeniu członka składu orzekającego albo odmowie jego wyłączenia rozstrzyga Prezes Izby w drodze postanowienia, na które nie przysługuje skarga do sądu.
W przypadkach, o których mowa w art. 490 ust. 1 i art. 491 ust. 1, Prezes Izby wyznacza do składu orzekającego innego członka Izby według kolejności z alfabetycznej listy członków Izby.
Strona merytoryczna wniosku o wyłączenie
Jak wskazał Prezes KIO w jednym z postanowień o odmowie wyłączenia członka składu orzekającego – w ustawie prawo zamówień publicznych przyczyny wyłączenia członka składu orzekającego na jego żądanie lub wniosek strony nie zostały skatalogowane. Przesłanką tego wyłączenia jest istnienie okoliczności uzasadniających wyłączenie, w szczególności okoliczności faktycznych lub prawnych, które mogą budzić uzasadnione wątpliwości co do jego bezstronności. Artykuł 491 ust. 1 ustawy Prawo zamówień publicznych stanowi, że Prezes Izby wyłącza członka składu orzekającego, na jego żądanie lub wniosek strony, jeżeli zachodzą okoliczności uzasadniające wyłączenie członka, w szczególności gdy zachodzą okoliczności faktyczne lub prawne, które mogą budzić uzasadnione wątpliwości co do jego bezstronności. Ustawa posługuje się tu zatem szerokim określeniem sytuacji, w których może dojść do wyłączenia członka składu orzekającego. Jednocześnie wskazano, że okoliczności stanowiące podstawę wyłączenia członka składu orzekającego powinny być takimi, które mogą budzić uzasadnione wątpliwości co do bezstronności członka składu orzekającego.
Prezes KIO wskazuje, że bezstronność w potocznym rozumieniu łączy się z obiektywizmem. Bezstronność oznacza brak uprzedzeń, a bezstronnym jest ten kto kieruje się obiektywizmem, czyli nie jest stronniczy, ale sprawiedliwy. Tak więc bezstronność łączona jest wprost z istotą sądzenia, a określenie „bezstronny” odnoszone jest do osoby, która sprawę przedstawia bezstronnie, bezstronnie rozstrzyga spór (Rafał Reiwer, „Wyłączenie sędziego w procesie cywilnym. Komentarz praktyczny z orzecznictwem. Wydanie 2”, Warszawa 2020). Tylko bowiem osoba o wysokim poziomie etycznym i moralnym, posiadająca cechy osobowe pozwalające na obiektywne rozpatrywanie prowadzonej sprawy będzie działać zgodnie z przepisami prawa, ale i bezstronnie.
W postępowaniu, w którym zostało wydane ww. postanowienie, pełnomocnik Odwołującego podniósł pod adresem członkini składu orzekającego szereg zarzutów dotyczących zachowań mających wskazywać na brak bezstronności i negatywny stosunek w stosunku do pełnomocnika Odwołującego. Zarzuty te nie dotyczyły naruszeń przepisów postępowania, ale miały wskazywać na brak bezstronności jako na stan umysłu członka zespołu orzekającego znajdujący odzwierciedlenie w jego zachowaniu.
Prezes KIO zauważył, że samo przeświadczenie strony, że sędzia prowadzi proces wadliwie, a zwłaszcza nieobiektywnie, nie jest przesłanką żądania wyłączenia sędziego. Strona może zwalczać wadliwe orzeczenia wydawane przez sąd za pomocą środków odwoławczych, natomiast nie może wpływać na skład sądu rozpoznającego sprawę poprzez składanie nieuzasadnionego wniosku o wyłączenie sędziego (wyrok SN z 6 maja 201 Or., sygn.. akt Il PK 344/09). Przyczyną wyłączenia sędziego nie może być – zarzucane mu — niewłaściwe prowadzenie postępowania, błędy w ocenie dowodów, uchybienia procesowe, wadliwość oceny prawnej sprawy itp. Zarzuty te podlegają rozpoznaniu w postępowaniu odwoławczym lub kasacyjnym (wyrok SN z 10 stycznia 2017 r. sygn. akt III UO 3/16).
W ocenie Prezesa Izby podnoszone zarzuty dotyczące zachowania członka zespołu orzekającego jako wskazującego na brak bezstronności i negatywny stosunek do pełnomocnika są bezpodstawne. Prezes Izby, po zapoznaniu się z nagraniami z rozpraw uznał, że zachowanie członka zespołu orzekającego polegające na dopytywaniu nie można uznać jako oznakę „uprzedzenia”. „negatywnego stosunku do pełnomocnika” czy „braku obiektywizmu” lecz jako chęć ustalenia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy.
Podsumowując
Zgodzić się należy ze stanowiskiem Prezesa KIO o tym, że wniosek o wyłączenie członka składu orzekającego nie może mieć podstaw w subiektywnym odczuciu strony wnioskującej. Gdyby dopuścić do takiej sytuacji – byłoby to bardzo niebezpieczne narzędzie w rękach stron postępowania – w pierwszej kolejności umożliwiające wydłużenie postępowania przed Krajową Izbą Odwoławczą (lepsze przygotowanie, więcej czasu na gromadzenie dowodów, argumentów), z drugiej strony – wpływające na skład orzekający. Dlatego też z możliwości wnioskowania o wyłączenie członka składu orzekającego należy korzystać rzeczywiście w sytuacjach, gdy przemawiają za tym obiektywne czynniki.
Ewelina Toborek
radca prawny