W obecnym brzmieniu przepis art. 33 u.p.e.a., regulujący instytucje zarzutów, obowiązuje od 30.7.2020 r. Nowelizacja istotnie zmieniła jego charakter, poprzez zmianę katalogu podstaw do wniesienia zarzutów, jednakże mimo licznych zmian zarzuty zawsze były uważane za podstawowy środek prawny przysługujący zobowiązanemu w związku z prowadzoną egzekucją administracyjną. Jako jego podstawową rolę wskazuje się zwykle weryfikację czynności organów egzekucyjnych mającą służyć ochronie ich adresata. Powyższe wynika również z orzecznictwa sądowego, w którego świetle zarzuty w postępowaniu egzekucyjnym są środkiem ochrony zobowiązanego, gdy postępowanie egzekucyjne narusza istotne zasady tego postępowania lub gdy egzekucja jest niedopuszczalna. Wydaje się jednak, że w wyniku zmniejszenia liczby podstaw wniesienia zarzutu ustawodawca zmierza do ograniczenia przedmiotu tego środka prawnego jedynie do wszczęcia egzekucji administracyjnej, gdyż jej prowadzenie niezgodne z przepisami prawa, a w szczególności z u.p.e.a., będzie raczej przedmiotem skargi na czynności egzekucyjne organu egzekucyjnego (art. 54 ustawy), o czym będzie mowa w kolejnym opracowaniu.
Treść zarzutu jest obecnie przedmiotem regulacji dwóch aktów normatywnych. Po pierwsze, w wyniku ostatniej nowelizacji u.p.e.a. ustawodawca określił formalne wymogi zarzutu, ograniczając je wprawdzie tylko do trzech elementów, tj. istoty i zakresu żądania będącego przedmiotem zarzutu oraz dowodów uzasadniających to żądanie, jednak oznacza to bardzo istotne sformalizowanie tego środka prawnego. Istota i zakres żądania zawarte w zarzucie powinny nawiązywać przede wszystkim do możliwych rozstrzygnięć, które ustawodawca przewidział dla danego środka prawnego. Oznacza to de facto, że zobowiązany powinien wnosić o uznanie zarzutu i w konsekwencji umorzenie postępowania egzekucyjnego w całości lub w części. Natomiast dowody uzasadniające żądanie mają stanowić potwierdzenie przyjętych przez zobowiązanego podstaw wniesienia zarzutu, co może nastąpić zarówno przez dołączenie dowodów do wniesionego zarzutu, jak i przez powołanie się na nie z wnioskiem o ich przeprowadzenie w toku postępowania wyjaśniającego. Po drugie, zarzut jako podanie w postępowaniu administracyjnym powinien spełniać wszystkie wymogi, o których stanowi art. 63 KPA w zw. z art. 18 u.p.e.a.
Przechodząc do zagadnienia terminu do wniesienia zarzutów to mogą być one wnoszone już nie tylko we wstępnej fazie postępowania egzekucyjnego, ale w toku całego postępowania, a także przez określony w u.p.e.a. okres po jego zakończeniu. Ratio legis tego rozwiązania jest możliwość usuwania nieprawidłowości wszczętego postępowania egzekucyjnego co do zasady w czasie jego trwania. Zobowiązany w doręczonym mu odpisie tytułu wykonawczego jest pouczany o przysługującym mu prawie wniesienia do wierzyciela, za pośrednictwem organu egzekucyjnego, zarzutu w sprawie egzekucji administracyjnej, co otwiera drogę do wystąpienia ze środkiem prawnym.
Mając powyższe na uwadze ustawodawca wprowadza trzy maksymalne terminy wniesienia zarzutu.
Po pierwsze, jeżeli postępowanie egzekucyjne zakończyło się wyegzekwowaniem obowiązku, zarzut w sprawie egzekucji administracyjnej wnosi się nie później niż w terminie 30 dni od dnia wyegzekwowania w całości obowiązku, kosztów upomnienia i kosztów egzekucyjnych. Po drugie, jeżeli postępowanie egzekucyjne zakończyło się wykonaniem obowiązku o charakterze niepieniężnym oraz zapłatą należności pieniężnej, zarzut w sprawie egzekucji administracyjnej wnosi się nie później niż do dnia wykonania w całości obowiązku o charakterze niepieniężnym lub zapłaty w całości należności pieniężnej, odsetek z tytułu niezapłacenia jej w terminie, kosztów upomnienia i kosztów egzekucyjnych. Po trzecie, jeżeli postępowanie egzekucyjne zostało zakończone jego umorzeniem, zarzut w sprawie egzekucji administracyjnej wnosi się nie później niż w terminie 7 dni od dnia doręczenia zobowiązanemu postanowienia o umorzeniu postępowania egzekucyjnego w całości albo w części.
Warto w tym miejscu podkreślić, że termin do wniesienia środka prawnego, jakim jest zarzut w sprawie egzekucji administracyjnej, jest zawitym terminem procesowym i w przypadku jego uchybienia może zostać przywrócony, zgodnie z art. 58 i 59 KPA w zw. z art. 18 u.p.e.a.
Ponadto zobowiązany nie może po upływie terminu do wniesienia zarzutów ich uzupełniać, powołując nowe podstawy, gdyż zarzuty takie są spóźnione i nie podlegają rozpatrzeniu. Tym bardziej nie będzie to możliwe w toku postępowania sądowo-administracyjnego.
Przechodząc dalej wskazać należy, że art. 33 u.p.e.a. reguluje okoliczności, które mogą stanowić podstawę wniesienia zarzutu w sprawie egzekucji administracyjnej. Ustawowy katalog podstaw ma charakter wyliczenia enumeratywnego. Stąd obecnie podstawą zarzutu w sprawie egzekucji administracyjnej jest:
- Nieistnienie obowiązku, w sytuacji, w której obowiązek nie istnieje z uwagi na fakt, że w ogóle nie zaistniał. Warto podkreślić, że okoliczność nieistnienia obowiązku nie musi być następstwem okoliczności, która nastąpiła po wydaniu tytułu wykonawczego, bowiem może zaistnieć wcześniej.
- Określenie obowiązku niezgodnie z treścią obowiązku wynikającego z orzeczenia lub dokumentu będącego podstawą egzekucji administracyjnej albo przepisu prawa, jeżeli obowiązek wynika bezpośrednio z tego przepisu. Źródłami obowiązków podlegających egzekucji administracyjnej są trzy grupy podstaw. Po pierwsze, są to decyzje, postanowienia i inne orzeczenia właściwych organów oraz tytuły wykonawcze wystawione przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych. Po drugie, podstawą egzekucji administracyjnej mogą być takie dokumenty jak przykładowo: deklaracja lub zeznanie złożone przez podatnika lub płatnika, zgłoszenie celne złożone przez zobowiązanego, deklaracja o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi albo zawiadomienie właściciela nieruchomości przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Po trzecie zaś, obowiązek może wynikać bezpośrednio (wprost) z przepisu prawa. Niezależnie od podstawy konkretnej egzekucji, a więc niezależnie od tego, czy jest to akt indywidualny, akt generalny czy określony przepisami prawa dokument, określenie egzekwowanego obowiązku niezgodnie z jego źródłem jest podstawą do wystąpienia z zarzutem w sprawie egzekucji administracyjnej.
- Błąd co do zobowiązanego. Z błędem tym mamy do czynienia w przypadku, w którym środek egzekucyjny zastosowano wobec podmiotu faktycznie niebędącego zobowiązanym w tym postępowaniu. Może to nastąpić gdy organ egzekucyjny lub egzekutor podjęli czynności egzekucyjne wobec osoby, którą błędnie uznali za zobowiązanego i której doręczyli tytuł wykonawczy wraz z pouczeniem o prawie wniesienia zarzutów albo gdy w tytule wykonawczym wskazano osobę, na której nie ciąży obowiązek.
- Brak uprzedniego doręczenia zobowiązanemu upomnienia, jeżeli jest wymagane. Podstawa ta stanowi sankcję dla naruszenia zasady upomnienia, wyrażonej w art. 15u.p.e.a., której istotą jest indywidualne zagrożenie zobowiązanemu zastosowania środków egzekucyjnych w przypadku, gdy dobrowolnie nie wykona obowiązku podlegającego egzekucji administracyjnej. Nie zawsze jednak upomnienie jest konieczne, co należy uznać za wyjątek od zasady.
- Wygaśnięcie obowiązku w całości albo w części. Przesłanką wniesienia zarzutu jest więc sytuacja, w której obowiązek nie istnieje z powodu jego wykonania. Spełnienie tej przesłanki następuje również w przypadku upływu czasu, z którym przepisy prawa wiążą przedawnienie się obowiązku, albo w przypadku wystąpienia innych okoliczności uregulowanych w przepisach prawa skutkujących wygaśnięciem obowiązku. Zarzut będzie zasadny także w sytuacji umorzenia obowiązku w przewidzianym w odrębnych przepisach prawa trybie.
- Brak wymagalności obowiązku w przypadku odroczenia terminu wykonania obowiązku, rozłożenia na raty spłaty należności pieniężnej lub innej przyczyny. Do innej przyczyny powodującej brak wymagalności zaliczyć można np. sytuacje, w których egzekwowany obowiązek wynika z aktu indywidualnego lub generalnego, który nie jest jeszcze wykonalny.
Mając na uwadze powyższe podkreślić zatem należy, że podstawami wniesienia zarzutu przestały być takie okoliczności jak: niewykonalność obowiązku o charakterze niepieniężnym, niedopuszczalność egzekucji administracyjnej lub zastosowanego środka egzekucyjnego, prowadzenie egzekucji przez niewłaściwy organ egzekucyjny oraz niespełnienie w tytule wykonawczym i zagranicznym tytule wykonawczym wymogów ustawowych. Należy także odnotować, że dotychczasowa podstawa wniesienia zarzutu, jaką jest zastosowanie zbyt uciążliwego środka egzekucyjnego, może być obecnie przedmiotem skargi na czynności egzekucyjne.
Na koniec zaznaczyć należy, że przepisy dotyczące zarzutów w sprawie egzekucji administracyjnej nie będą stosowane w przypadku egzekucji należności pieniężnych, o których mowa w art. 2 § 1 pkt 8 i 9 u.p.e.a.
Radca Prawny Radca Prawny
Szymon Stawicki Dariusz Ziembiński