Zamawiający nie ma jednak ustawowego obowiązku podwyższenia wynagrodzenia wykonawcy, nawet wtedy, gdy ze względu na wystąpienie zdarzeń nieprzewidywalnych wprowadzenie wnioskowanej zmiany do umowy będzie ze wszech miar konieczne.
Również przepisy art. 48 uchwalonej w dniu 7 października 2022 r. ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu uproszczenia procedur administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców, która weszła w życie w dniu 10 listopada 2022 r., nie nakładają na zamawiającego obowiązku dokonania zmiany umowy w związku z istotną zmianą cen materiałów lub kosztów związanych z realizacją zamówienia publicznego, których zamawiający, działając z należytą starannością, nie mógł przewidzieć.
W takich sytuacjach wykonawca musi rozważyć kontynuację realizacji zamówienia w zmienionych nadzwyczajnie okolicznościach lub odstąpienie od umowy. Scenariusz odstąpienia nie zawsze jednak jest możliwy. Z punktu widzenia celowości, racjonalności i efektywności wydatkowania środków publicznych, należyta realizacja zamówienia publicznego jest celem nadrzędnym. Kierując się realizacją tego celu strony powinny współdziałać przy wykonywaniu umowy. Norma wynikająca z art. 431 ustawy Prawo zamówień publicznych adresowana jest do wszystkich stron kontraktu. Oznacza to, że również zamawiający, kierując się celem zawartej umowy, powinien w granicach obowiązującego prawa podejmować działania ograniczające ryzyko niewykonania lub nienależytego wykonania zamówienia.
Normy prawne zawierające obowiązek współdziałania stron przy realizacji umowy są także zawarte w art. 354 § 1 i 2 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tymi przepisami dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje – także w sposób odpowiadający tym zwyczajom (§ 1), zaś § 2 stanowi, że w taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel. Zarówno dłużnik jak i wierzyciel powinien zatem baczyć na uzasadniony interes kontrahenta i nie czynić nic takiego, co by wykonanie zobowiązania komplikowało, hamowało lub udaremniało. Ten negatywny obowiązek spoczywa na wierzycielu zawsze, natomiast pozytywnego działania należy wymagać od wierzyciela jedynie wtedy, gdy wynika to z właściwości świadczenia lub umowy (np. obowiązek odebrania zakupionej rzeczy, zamówionego dzieła, udzielenia wskazówek).
Uchylanie się przez wierzyciela od niezbędnego nieraz współdziałania prowadzi do zniesienia odpowiedzialności dłużnika z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, w szczególności, zaś do zniweczenia zwłoki dłużnika.
W razie natomiast zwłoki wierzyciela (zamawiającego), której zgodnie z art. 486 § 2 Kodeksu cywilnego dopuszcza się on, „gdy bez uzasadnionego powodu bądź uchyla się od przyjęcia zaofiarowanego świadczenia, bądź odmawia dokonania czynności, bez której świadczenie nie może być spełnione, bądź oświadcza dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie”, dłużnik (wykonawca), zgodnie z art. 486 § 1 Kodeksu cywilnego, „może żądać naprawienia wynikłej stąd szkody; może również złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego”.
Nie zawsze jednak taki stan rzeczy będzie dla wykonawcy satysfakcjonujący. Wówczas należy rozważyć możliwości jakie dla wykonawcy wynikają z art. 491 § 1 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z powołanym przepisem „Jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Może również bądź bez wyznaczenia terminu dodatkowego, bądź też po jego bezskutecznym upływie żądać wykonania zobowiązania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki”.
Z powyższego przepisu wynika, że jeżeli uchylanie się zamawiającego od współdziałania w realizacji umowy w sprawie zamówienia publicznego uniemożliwia osiągnięcie celu gospodarczego tej umowy, to dopuszczalne jest, po spełnieniu przesłanek przewidzianych prawem, odstąpienie od umowy przez wykonawcę. Nałożenie na strony, a więc także na zamawiającego, ustawowego obowiązku współdziałania przy wykonywaniu umowy w celu należytej realizacji zamówienia świadczy z jednej strony o istotności tego obowiązku, a z drugiej strony wskazuje na potrzebę jego konkretyzacji poprzez wskazanie w piśmie sformułowanym na podstawie art. 491 § 1 kc sposobu współdziałania i terminu realizacji tego obowiązku, warunkującego skuteczność odstąpienia.
W doktrynie wskazuje się, że odstąpienie od umowy może jednak nastąpić tylko wtedy, gdy doszło do zwłoki w wykonaniu istotnego obowiązku umownego. Dlatego też problem braku waloryzacji należy oceniać przez pryzmat okoliczności tj. twierdzeń, jak również dowodów, przytoczonych we wniosku o zawarcie aneksu waloryzacyjnego.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2014 r. w sprawie o sygn. I CSK 392/13 „Niewykonanie istotnego obowiązku umownego występuje wtedy, gdy niezrealizowany na skutek zwłoki kontrahenta obowiązek umowny pozbawia drugą stronę tego, czego zgodnie z umową mogła oczekiwać, chyba że druga strona rozsądnie rzecz ujmując nie mogła przewidzieć takiego rezultatu. O istotnym naruszeniu obowiązku umownego decydują w szczególności jego skutki. Nie chodzi tu tylko o niespełnienie świadczenia, które zgodnie z treścią zobowiązania należy się wierzycielowi, ale mogą także to być niewykonane obowiązki nawet tylko funkcjonalnie związane z długiem. Nie jest to w szczególności tylko obowiązek o charakterze zaskarżalnym (świadczenie), ale także inne naruszenia np. niewykonanie przez stronę umowy wzajemnej innych istotnych obowiązków wynikających z umowy, choćby miał nim być jedynie jego obowiązek współdziałania przy wykonywaniu zobowiązania. Innymi słowy, niewykonanie przez stronę istotnego obowiązku umownego, niemającego charakteru podstawowego (świadczenia), może być podstawą ustawowego odstąpienia od umowy.
Przy ocenie istotności obowiązku umownego trzeba uwzględnić zamierzony przez wierzyciela cel umowy (por. art. 491 § 2 KC). Uprawnienie więc wierzyciela do odstąpienia od umowy wzajemnej po wyznaczeniu dłużnikowi dodatkowego terminu jest uzależnione od powstania stanu zwłoki dłużnika w spełnieniu istotnego obowiązku umownego, tj. niezbędnego dla realizacji zamierzonego przez wierzyciela celu umowy, wiadomego stronie będącej w zwłoce”.
Zgodnym zamiarem stron powinna niewątpliwie być realizacja umowy w warunkach ekwiwalentności świadczeń. Natomiast brak waloryzacji wynagrodzenia w sytuacji ziszczenia się ustawowych przesłanek prowadzi do zachwiania tej ekwiwalentności.
radca prawny Paweł Kierończyk
Skontaktuj się z nami aby dowiedzieć się więcej na temat oferowanych usług.
Dziękujemy, że jesteś z nami
Niniejsze opracowanie nie może być wykorzystywane jako opinia prawna, w tym nie może służyć jako rekomendacja określonych działań, w szczególności w ramach działalności gospodarczej.
Aby otrzymywać powiadomienia o nowych artykułach, zapisz się do naszego Newslettera.
Zapraszamy również do obserwowania strony Kancelarii na Linkedin