Należy też zauważyć, że Akt Umowy, który zgodnie z przewidzianą w nim gradacją dokumentów, z reguły ma najwyższe pierwszeństwo stosowania w stosunku zobowiązaniowym stron, zawiera w sprawach nieuregulowanych w umowie odesłanie do odpowiednich postanowień kodeksu cywilnego, w tym także do przepisów regulujących uprawnienia stron na wypadek nadzwyczajnej zmiany stosunków.
Powyższej oceny nie zmienia to, że normy zawarte w art. 3571 k.c. mają charakter dyspozytywny i mogą zostać wyłączone w konkretnym stosunku obligacyjnym, ani to, że zamawiający może nie mieć możliwości wnikliwego zbadania ceny ofertowej, w szczególności w zakresie elementów kosztotwórczych (przede wszystkim takich jak: cen paliw, asfaltów, stali). Oceny tej nie zmieniają też oświadczenia wykonawcy, zgodnie z którymi odpowiada on za poprawność i wystarczalność swoich kalkulacji, a wyliczona przez niego cena nie będzie podlegać korektom wynikającym ze zmian kosztów. Bez wpływu na powyższą ocenę pozostaje także to, że z oferty, jak również z kosztorysu ofertowego nie wynika, jakie kalkulacje odnośnie elementów kosztotwórczych zostały przyjęte przez wykonawcę przy kalkulowaniu oferty ani to, że wszelkie ryzyka związane z obliczeniem ceny oferty oraz brakiem możliwości jej korekty w razie wzrostu kosztów w czasie wykonywania zamówienia obciążają każdego z oferentów w równym stopniu.
Dlatego też nawet wykreślenie z Warunków Ogólnych Kontraktu subklauzuli 13.8 nie oznacza wyłączenia możliwości zastosowania norm prawnych wynikających z art. 3571 k.c. Subklauzula 13.8 dotyczy zmiany wysokości świadczenia z tytułu poniesionych kosztów w razie zwykłej zmiany kosztów, w ramach przeciętnego, normalnego ryzyka kontraktowego. Subklauzula ta nie dotyczy zmiany wysokości kosztów w następstwie nadzwyczajnych zdarzeń w rozumieniu art. 3571 k.c. Tym samym, wykreślenie w Szczególnych Warunkach Kontraktu subklauzuli 13.8 nie oznacza, że strony zrezygnowały z ustawowego uprawnienia przewidzianego w art. 3571 k.c. Wykreślenie subklauzuli 13.8 oznacza jedynie rezygnację stron ze zwykłej, tj. kontraktowej waloryzacji świadczenia, w zakresie zwykłych procesów inflacyjnych. Powołana subklauzula dotyczy zmian możliwych do przewidzenia przez strony, a zatem jej wykreślenie nie powoduje wyłączenia sposobu niwelowania ryzyka zmiany cen w okolicznościach nadzwyczajnych, tj. przewidzianych w art. 3571 k.c. Na takie przeznaczenie ww. subklauzuli wskazują również praktyczne poradniki i przewodniki po kontraktach FIDIC wydawane przez SIDIR, które wskazują, że ww. subklauzula dostarcza wzoru do korekty wartości kontraktowych dla uwzględnienia wzrostu kosztów wynikłych wskutek inflacji.
Poza tym, ewentualny brak uregulowania w Szczególnych Warunkach Kontraktu kwestii objętych zakresem stosowania przepisu art. 3571 k.c. należy odczytywać jako dopuszczenie przez strony stosowania tego przepisu, ponieważ zamiar wyłączenia musi być wyrażony w sposób jednoznaczny.
W związku z funkcją i charakterem tego przepisu, jego wyłączenia nie można domniemywać. Strony muszą zgodnie postanowić, a odpowiednie postanowienie zawrzeć w treści łączącej ich umowy, o tym, że wyłączają zastosowanie art. 3571 k.c. w odniesieniu do łączącego ich stosunku obligacyjnego. Sam fakt wykreślenia mocą Szczególnych Warunków Kontraktu subklauzuli 13.8 nie jest i nie może być postrzegany jako równoznaczny z wyłączeniem normy art. 3571 k.c.
Konkludując należy stwierdzić, że nie można stawiać znaku równości między wprowadzoną przez twórców FIDIC fakultatywnością stosowania subklauzuli 13.8, a ius dispositivum jakim jest art. 3571 k.c. Jak wskazuje się w orzecznictwie, sama eliminacja ww. subklauzuli, przy braku dodatkowych ustaleń stron, nie może być tłumaczona jako ich zgodna decyzja o wyłączeniu w stosunkach między nimi możliwości odwołania się do sądu w okolicznościach nadzwyczajnej zmiany stosunków wskazanej w art. 3571 k.c.
O ile subklauzula 13.8 dotyczy zasad bieżącego korygowania (in plus lub in minus) przez zamawiającego kwot wynagrodzenia wypłacanego wykonawcy, to art. 3571 k.c. dotyczy możliwości odwołania się do sądu w przypadkach nadzwyczajnych.
radca prawny Paweł Kierończyk radca prawny Dariusz Ziembiński