Czy kara umowna za nienależyte wykonanie umowy może przekraczać wartość wynagrodzenia?



04.10.2023

Podstawa prawna miarkowania kary umownej w umowach zawieranych na podstawie ustawy Pzp z 29 stycznia 2004 r.

Możliwość miarkowania kary umownej wynika z art. 484 ust. 2 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana. Przy czym, wskazać należy, że miarkowanie kary umownej nie następuje „z urzędu” lecz wyłącznie z inicjatywy dłużnika, co oznacza, że nie można zmniejszyć kary umownej mimo braku wyraźnego wniosku dłużnika. Dodatkowo miarkowanie kary umownej jest tzw. „prawem sędziowskim”. To sąd jest uprawniony do redukcji kary umownej występującej w każdego rodzaju stosunkach zobowiązaniowych, a zatem także tych, jakie powstają w wyniku udzielenia zamówienia publicznego. Możliwość miarkowania kar umownych przewidzianych w umowach zawieranych w oparciu o przepisy ustawy z 29 stycznia 2004 r. Pzp nie budzi zatem żadnych wątpliwości i ma potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego.

 

Przesłanki miarkowania kary umownej

Jak wynika z art. 484 ust. 2 kodeksu cywilnego przesłankami miarkowania kary umownej są znaczne wykonanie zobowiązania przez dłużnika oraz rażące wygórowanie kary umownej. Obie przesłanki miarkowania są równorzędne i rozłączne. Wystarczy wystąpienie jednej z nich, aby dłużnik mógł żądać redukcji kary umownej. W przypadku wystąpienia jednocześnie obu przesłanek miarkowania mogą być one stosowane jednocześnie i stąd niejako „podwójnie” mogą wpływać na zakres redukcji należnej wierzycielowi kary[1].

 

Czy kara umowna przekraczająca wartość wynagrodzenia jest „rażąco wygórowana”?

Pojęcie „rażącego wygórowania” kary umownej jest zwrotem niedookreślonym, wymagającym zawsze oceny w okolicznościach stanu faktycznego danej sprawy.  Co do zasady oznacza ewidentną, rażącą niewspółmierność w stosunku do rzeczywistego uszczerbku, jaki poniósł wierzyciel. Z orzecznictwa wynika, że kara umowna przekraczająca wartość wynagrodzenia jest karą rażąco wygórowaną. Poniżej argumentacja potwierdzająca ww. tezę.

 

  • Kara umowna za zwłokę nie może pozbawiać Wykonawcy wynagrodzenia

Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego (SN IV CSK 416/13) opóźnienie w wykonaniu prac nie może prowadzić do pozbawienia wykonawcy wynagrodzenia. Sąd Najwyższy w ww. sprawie uznał „Ocena czy kara jest rażąco wygórowana powinna być dokonywana w odniesieniu do okoliczności danego wypadku, katalog bowiem kryteriów pozwalających na zmniejszenie kary umownej nie jest zamknięty. Rozważając wskazywaną przez skarżącego relację między wysokością obliczonej kary umownej a wysokością należnego mu wynagrodzenia, nie można pominąć, że w piśmiennictwie oraz orzecznictwie (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 1980 r., I CR 229/80, OSNC 1980, nr 12, poz. 243) nie wyklucza się uwzględnienia tej relacji przy ocenie rażącego wygórowania zastrzeżonej kary umownej, a przy danych, które Sąd w sprawie ustalił i przyjął za podstawę orzekania, w ocenie Sądu Najwyższego istniała podstawa do wzięcia tego kryterium pod uwagę. Z ustaleń Sądu wynikało bowiem, że należne powodowi 7 wynagrodzenie wynosiło 240.010,67 zł, natomiast kara umowna uznana przez Sąd za prawidłowo obliczoną i skutecznie potrąconą, wyniosła 255.242, 27 zł. Praca wykonana, jeśli nie była świadczeniem pod tytułem darmym, wymaga wynagrodzenia. Sankcja w postaci pozbawienia wykonawcy zapłaty nie może być aprobowana, nawet wówczas gdy zostanie ustalone, że wykonawca dopuścił się zwłoki z winy umyślnej.”.

 

  • Kara umowna nie może prowadzić do nieuzasadnionego wzbogacenia wierzyciela

Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 2018 r., IV CSK 621/17 „miarkowanie kary umownej jest przejawem prawa sądu do ingerencji w stosunki umowne równorzędnych podmiotów, a katalog kryteriów pozwalających na zmniejszenie kary umownej jest otwarty. Oceniając wysokość kary umownej w związku z podniesieniem zarzutu jej miarkowania, z uwagi na jej rażące wygórowanie, należy brać pod uwagę szereg kryteriów, w tym istnienie szkody oraz jej rozmiar. Względy aksjologiczne przemawiają bowiem za tym, że zastrzeżenie kary nie powinno prowadzić do nieuzasadnionego wzbogacenia wierzyciela. Szkoda spowodowana niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania determinuje interes wierzyciela chroniony przez zapłatę kary umownej, a przewidziane w art. 484 § 2 k.c. miarkowanie kary umownej ma przeciwdziałać dysproporcjom między wysokością zastrzeżonej kary umownej a godnym ochrony interesem wierzyciela”.

 

  • Kara umowna za zwłokę nie powinna przekraczać wartość kary umownej za odstąpienie od umowy z winy wykonawcy

W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że kara za nienależyte wykonanie umowy polegające na uchybieniu terminowi jej realizacji nie może być bardziej dolegliwa niż kara za odstąpienie od umowy. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2013 r., I CSK 124/13, „żądanie zapłaty kary umownej za nienależyte wykonanie przez dostawcę umowy w postaci uchybienia terminowi spełnienia świadczenia niepieniężnego w wysokości znacznie przewyższającej wysokość kary zastrzeżonej za odstąpienie przez tegoż dostawcę od umowy, może być potraktowana jako żądanie zapłaty kary umownej rażąco wygórowanej. Wykładnia art. 484 § 2 k.c. uzasadnia stwierdzenie, że ocena wystąpienia przesłanki miarkowania kary umownej w postaci jej rażącego wygórowania powinna uwzględniać relację między wysokością kary zastrzeżonej z tytułu uchybienia terminowi spełnienia świadczenia niepieniężnego, a wysokością kary umownej zastrzeżonej w tej samej umowie na wypadek odstąpienia od umowy”.

 

  • Kara umowna nie powinna wykraczać poza funkcję motywacyjną

O karze rażąco wygórowanej można mówić w sytuacji, gdy wysokość kar przekracza granice motywacji wykonawcy do realizacji zamówienia i stanowi podstawę dla zamawiającego do wzbogacenia się. Tak też Krajowa Izba Odwoławcza orzekła w wyroku z dnia 28 grudnia 2018, sygn. akt KIO 2574/18, wskazując, że: „Nie można akceptować takich mechanizmów, które pozbawią wykonawcy przychodu z tytułu świadczonej usługi. Kara umowna powinna mieć wysokość, która będzie odczuwalna w stopniu dyscyplinującym stronę umowy, ale nie w stopniu prowadzącym do rażącego wzbogacenia jednej strony kosztem drugiej, a wręcz czyniącym niecelowym jej wykonywanie.

 

Podsumowując, w świetle powyższego kara umowna naliczona w wysokości przekraczającej wynagrodzenie wykonawcy z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością, zostanie uznana przez sąd za rażąco wygórowaną.

r.pr. Ewelina Toborek

etoborek@kzp.net.pl

 

Skontaktuj się z nami aby dowiedzieć się więcej na temat oferowanych usług.

kzp artykuły

Dziękujemy, że jesteś z nami 

Niniejsze opracowanie nie może być wykorzystywane jako opinia prawna, w tym nie może służyć jako rekomendacja określonych działań, w szczególności w ramach działalności gospodarczej.

 

Aby otrzymywać powiadomienia o nowych artykułach, zapisz się do naszego Newslettera.

  Zapraszamy również do obserwowania strony Kancelarii na  Linkedin

 

 

 

[1] Komentarz do ustawy kodeks cywilny, art. 484 KC red. serii Osajda/red. tomu Borysiak 2023, wyd. 31/W. Borysiak