Artykuł 299 k.s.h. reguluje problematykę odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki. W jego świetle członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność deliktową za szkodę w wysokości niewyegzekwowanej od spółki wierzytelności, z ewentualnymi należnościami ubocznymi, spowodowaną bezprawnym, zawinionym niezgłoszeniem przez członków zarządu wniosku o ogłoszenie upadłości spółki.
Odszkodowawczy charakter odpowiedzialności członków zarządu
Za zasadniczy argument na rzecz odszkodowawczego charakteru omawianej odpowiedzialności uznana została przez Sąd Najwyższy, przewidziana w art. 299 k.s.h., możliwość uwolnienia się od niej przez wykazanie braku szkody. Szkodą natomiast poniesioną przez wierzyciela jest uszczerbek powstały na skutek niemożności wyegzekwowania od spółki wierzytelności, spowodowany bezprawnym, zawinionym niezgłoszeniem przez członków zarządu wniosku o ogłoszenie upadłości spółki. Uszczerbek ten ujmowany jest w tym przypadku specyficznie, tj. jako obniżenie potencjału majątkowego spółki w zakresie uniemożliwiającym zaspokojenie przysługującej wierzycielowi wobec spółki wierzytelności. Chodzi tu o sytuację, w której wierzyciel spółki nie uzyskuje w ogóle zaspokojenia lub też uzyskuje zaspokojenie w mniejszym zakresie, niż miałoby to miejsce w przypadku złożenia przez członka zarządu wniosku o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie. Z art. 299 k.s.h. wynika bowiem domniemanie szkody w wysokości niewyegzekwowanej wobec spółki wierzytelności oraz związku przyczynowego pomiędzy tą szkodą a niezłożeniem we właściwym terminie wniosku o ogłoszenie upadłości, jako zdarzeniem, które ją wywołało.
Specyfika odpowiedzialności członków zarządu
Domniemana jest także wina członka zarządu w niezłożeniu we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości, czego uzasadnieniem jest fakt, że członkom zarządu powinien być znany na bieżąco stan finansowy spółki i możliwość zaspokojenia długów. Specyfika omawianej odpowiedzialności przejawia się więc w tym, że wystarczające jest, aby wierzyciel:
- przedłożył tytuł egzekucyjny stwierdzający zobowiązanie spółki istniejące w czasie pełnienia funkcji przez pozwanego członka zarządu oraz
- udowodnił bezskuteczność egzekucji wobec spółki.
Członek zarządu może się natomiast uwolnić od tej odpowiedzialności, jeżeli wykaże zaistnienie którejkolwiek z przesłanek egzoneracyjnych przewidzianych w art. 299 § 2 k.s.h. w zw. z art. 6 k.c. Taki rozkład ciężaru dowodu nie budzi – na gruncie regulacji art. 299 k.s.h. – żadnych wątpliwości w orzecznictwie.
Natomiast z uwagi na przyjmowany w judykaturze odszkodowawczy charakter odpowiedzialności członków zarządu oraz przesłanki egzoneracyjne wynikające z art. 299 § 2 k.s.h., uznaje się, że – co do zasady – odpowiedzialnością członków zarządu z art. 299 § 1 k.s.h. nie są objęte zobowiązania spółki powstałe już po złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości. Poprzedzające powstanie zobowiązania zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości jest bowiem zgłoszeniem we właściwym czasie w tym sensie, że uzasadnia stwierdzenie braku związku przyczynowego pomiędzy sprawowaniem funkcji przez członków zarządu a szkodą doznaną przez wierzyciela spółki.
Jak słusznie podkreślił Sąd Najwyższy ratio art. 299 § 1 k.s.h. jest ponoszenie odpowiedzialności za zobowiązania spółki przez tych członków zarządu, za urzędowania których zaistniały przyczyny uzasadniające zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości, a którzy nie zgłosili go we właściwym terminie. Odpowiedzialność obejmuje wszystkie istniejące w tym momencie zobowiązania spółki, niezależnie od tego, czy były one wówczas wymagalne. Wykazanie, że w czasie pełnienia przez członka zarządu funkcji (tj. do czasu wygaśnięcia jego mandatu, niezależnie od tego, czy zostało to ujawnione w rejestrze) nie było podstaw do wystąpienia z wnioskiem o ogłoszenie upadłości, oznacza natomiast, że nie istnieje związek przyczynowy między sposobem sprawowania zarządu a szkodą doznaną przez wierzyciela spółki, a tym samym, że członek zarządu nie ponosi odpowiedzialności na podstawie art. 299 k.s.h.
Cemu służą przesłanki egzoneracyjne z art. 299 k.s.h.?
Przesłanki egzoneracyjne określone w art. 299 § 2 k.s.h. mają na celu zrównoważenie sytuacji członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wobec wierzycieli, jeżeli mimo bezskuteczności egzekucji wobec spółki nie powinno się do odpowiedzialności cywilnej pociągać tych osób, z przyczyn enumeratywnie wskazanych w powołanym przepisie. Przepis ten jest zatem wyjątkiem od zasady odpowiedzialności członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przewidzianej w art. 299 § 1 k.s.h. i do nich należy wykazanie okoliczności zwalniającej ich z odpowiedzialności względem wierzycieli spółki
Przesłanka egzoneracyjna braku szkody wierzyciela uwalnia członka zarządu w razie przeprowadzenia przez niego dowodu, że wierzyciel nie uzyskałby zaspokojenia swojej wierzytelności z powodu braku wystarczającego majątku, nawet gdyby wszczęto postępowanie upadłościowe na podstawie wniosku złożonego we właściwym czasie lub gdyby w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu.
Zatem w celu stwierdzenia braku szkody w rozumieniu art. 299 § 2 k.s.h. po stronie niezaspokojonego wierzyciela spółki konieczne jest wykazanie, iż w postępowaniu upadłościowym wierzyciel nie uzyskałby zaspokojenia, nawet gdyby to postępowanie wszczęto wcześniej. Pojęcie szkody na gruncie art. 299 § 1 k.s.h. występuje bowiem w znaczeniu odbiegającym od klasycznej cywilistycznej definicji szkody rozumianej jako uszczerbek w prawnie chronionych dobrach, którego miarą jest różnica ich stanu z czasu poprzedzającego i następującego po zdarzeniu wywołującym szkodę. Jeżeli zatem potencjał majątkowy spółki obniżył się na skutek zaniechania przez członków zarządu zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, członkowie zarządu odpowiadają tylko w granicach obniżenia tego potencjału. Szkoda, o której mowa w art. 299 § 2 k.s.h., odpowiada różnicy w potencjale majątkowym spółki, jaka wystąpiła, a do której nie doszłoby, gdyby we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości spółki. Sytuacja, w której stopień zaspokojenia wierzyciela kształtowałby się tak samo mimo niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, oznacza zarazem brak adekwatnego związku przyczynowego między zaniechaniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości przez członka zarządu i szkodą doznaną przez wierzyciela.
Wyłączenie odpowiedzialności członka zarządu
Wyłączenie odpowiedzialności członka zarządu jest możliwe wtedy, gdy wykaże on, że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie nie zmniejszył się potencjał majątkowy spółki, a wierzyciel i tak nie uzyskałby zaspokojenia. Przesłankami tej odpowiedzialności oprócz szkody rozumianej w zasygnalizowany sposób są:
- istnienie zobowiązania spółki z o.o.,
- bezskuteczność egzekucji z majątku spółki oraz także
- związek przyczynowy między niezłożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie, a niezaspokojeniem się wierzyciela.
Szkoda dla wierzyciela nie powstanie zatem na skutek niewyegzekwowania określonego zobowiązania spółki, gdy brak zaspokojenia nie pozostaje w związku przyczynowym z niezłożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości, co oznacza, że zobowiązanie spółki nie mogłoby być zaspokojone z jej majątku, nawet w sytuacji, kiedy zostałby zgłoszony wniosek o upadłość we właściwym czasie. Członek zarządu odpowiada natomiast na podstawie art. 299 § 1 k.s.h., gdy przez niezłożenie wniosku w terminie doprowadził do powstania nowych niezaspokojonych zobowiązań spółki, które nie powstałyby gdyby wniosek o upadłość został złożony we właściwym czasie.
Stosownie do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2012 r., V CSK 575/11 (niepubl.), przesłanka egzoneracyjna przewidziana w art. 299 § 2 in fine k.s.h., iż pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody, uwalnia pozwanego od odpowiedzialności tylko w razie przeprowadzenia dowodu, że wierzyciel nie uzyskałby zaspokojenia swej wierzytelności z powodu braku wystarczającego majątku, nawet gdyby wszczęto postępowanie upadłościowe lub układowe na skutek wniosku w tym przedmiocie, złożonego w czasie właściwym. Członkowie zarządu odpowiadają wobec wierzyciela za tak pojmowaną szkodę, a nie zaś za niezaspokojone zobowiązania spółki. Dla tak rozumianej odpowiedzialności odszkodowawczej zarządu ustawa wprowadziła domniemanie owej szkody, domniemanie winy oraz swoisty związek przyczynowy między zachowaniem zarządu a ową szkodą, inny niż dla nienależytego wykonania zobowiązania głównego. Z tych powodów omawiana odpowiedzialność członków zarządu jest zawsze odpowiedzialnością prywatnoprawną (odszkodowawczą), niezależną od charakteru niezaspokojonego zobowiązania spółki.
Zatem w świetle powyższego członek zarządu zwalnia się z odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że zaspokojenie wierzyciela przedstawiałoby się tak samo, gdyby wniosek zgłoszono we właściwym czasie.
W tym zakresie należy jednak poczynić zastrzeżenie. Jeżeli bowiem w czasie pełnienia funkcji przez członka zarządu określone zobowiązanie wprawdzie istniało, ale spółka była wypłacalna i nie zachodziły przesłanki do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości, to – biorąc pod uwagę odszkodowawczy charakter odpowiedzialności członków zarządu oraz przesłanki egzoneracyjne wynikające z art. 299 § 2 k.s.h. – nie zachodzą podstawy do objęcia go odpowiedzialnością za to zobowiązanie spółki. Odpowiedzialność członków zarządu obejmuje wszystkie istniejące w tym momencie zobowiązania spółki, niezależnie od tego, czy były one wówczas wymagalne. Wykazanie, że w czasie pełnienia przez członka zarządu funkcji (tj. do czasu wygaśnięcia jego mandatu, niezależnie od tego, czy zostało to ujawnione w rejestrze) nie było podstaw do wystąpienia z wnioskiem o ogłoszenie upadłości, oznacza natomiast, że nie istnieje związek przyczynowy między sposobem sprawowania zarządu a szkodą doznaną przez wierzyciela spółki, a tym samym, że członek zarządu nie ponosi odpowiedzialności na podstawie art. 299 k.s.h.
Skontaktuj się z nami by dowiedzieć się więcej na temat oferowanych usług.
sstawicki@kzp.net.pl