Na gruncie niniejszej analizy w pierwszej kolejności zaznaczyć należy, iż warunkiem skorzystania z wykonania zastępczego na podstawie art. 480 § 1 K.c. jest uprzednie zwrócenie się do sądu o upoważnienie do dokonania określonej czynności. Ma to na celu ochronę dłużnika przed nieuzasadnionymi działaniami wierzyciela, które mogą obciążyć dłużnika ponad miarę. Jak bowiem wskazuje się w orzecznictwie, wierzyciel może zwrócić się do sądu o upoważnienie do wykonania czynności zastępczej na koszt dłużnika tylko w drodze osobnego powództwa. Zaznaczyć należy, iż może on wedle swojego wyboru dochodzić przed sądem upoważnienia do wykonania zastępczego lub ograniczyć się do żądania spełnienia zobowiązania przez dłużnika. W omawianym przypadku kontrola sądowa jest niezbędna ze względu na konstytutywny charakter wyroku oraz z uwagi na potrzebę ochrony dłużnika przed nadmiernym obciążeniem.
Podstawą do wytoczenia na powództwa na gruncie art. 480 § 3 K.c. jest zwłoka dłużnika w wykonaniu zobowiązania. Podkreślić należy, iż według art. 476 k.c., dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadczenia w terminie, a jeżeli termin nie jest oznaczony, gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. Dopóki więc dłużnik pozostaje w zwłoce, dopóty ma miejsce niewykonanie zobowiązania. Przepis art. 480 § 1 k.c. dotyczy zatem niewykonania zobowiązania, a nie nienależytego wykonania zobowiązania. Przyjmujący zamówienie, który w wykonaniu zobowiązania usunięcia wad dzieła (art. 637 § 1 k.c.) przystąpił do naprawy, ale w wyznaczonym terminie skutecznie wad nie usunął, nienależycie wykonał zobowiązanie. Do przypadku tego art. 480 § 1 k.c. nie znajduje zatem zastosowania, skoro przepis ten nie odnosi się do nienależytego wykonania zobowiązania.
Mając powyższe na uwadze stwierdzić należy, że dopiero na podstawie prawomocnego wyroku, upoważniającego wierzyciela do dokonania odpowiednich czynności, po wykonaniu tych czynności, może on w trybie egzekucyjnym odzyskać od dłużnika poniesione wydatki.
Jednocześnie oprócz uprawnienia do dochodzenia upoważnienia do wykonania zastępczego, wierzyciel może domagać się także naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki dłużnika. Wykonanie zastępcze wprawdzie zmierza do zaspokojenia wierzyciela zgodnie z treścią zobowiązania, lecz nie jest spełnieniem świadczenia, a jedynie surogatem świadczenia. Dlatego wierzyciel, korzystając z przysługującego mu uprawnienia do zastępczego wykonania, zachowuje roszczenie o naprawienie szkody. Roszczenie odszkodowawcze obejmuje szkodę wywołaną jedynie zwłoką dłużnika, nie obejmuje natomiast niewykonania zobowiązania, skoro to zostało wykonane przez osobę trzecią na koszt dłużnika.
Na zakończenie wskazać należy regulację art. 480 § 3 K.c., w świetle którego: w wypadkach nagłych wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, wykonać bez upoważnienia sądu czynność na koszt dłużnika lub usunąć na jego koszt to, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił. Na tej podstawie wierzyciel może wyjątkowo, bo tylko w wypadkach nagłych, skorzystać z tzw. samopomocy. Chodzi o to, że oczekując na upoważnienie sądu, co wymaga określonego czasu, mógłby on ponieść znaczną szkodę, jej naprawienie zaś mogłoby być utrudnione. Przyjmuje się, że naglącym wypadkiem będzie sytuacja awaryjna, zagrażająca życiu, zdrowiu lub powstaniem poważnej szkody. Podkreślić jednakże należy, iż brak wykazania przed sądem zaistnienia wypadku nagłego, może spowodować po stronie wierzyciela odpowiedzialność odszkodowawczą związaną z rzekomym wykonaniem zastępczym. Oceny, czy można mówić o nagłym wypadku, należy dokonać w realiach konkretnej sprawy (in casu), przy czym należy pamiętać, że „nagły wypadek” jest to wyjątek od zasady w postaci konieczności uzyskania upoważnienia sądu i jako wyjątek pojęcie to powinno podlegać ścisłej (a nie rozszerzającej) wykładni.