Umowne uprawnienie wierzyciela do wykonania zastępczego

30.04.2021

Istotą instytucji zastępczego wykonania, określonej w kodeksie cywilnym, jest podjęcie przez wierzyciela czynności zmierzających do wykonania zobowiązania zgodnie z jego treścią, tj. zaspokojenie interesu wierzyciela w wypadku, gdy dłużnik jest w zwłoce ze spełnieniem świadczenia umownego. Zastępcze wykonanie zmierza do realizacji celu zobowiązania dłużnika przez samego wierzyciela i w związku z tym jest dokonywane na koszt dłużnika.

 

Przedmiotem niniejszej analizy jest odpowiedź na pytanie czy można w drodze umowy zwolnić wierzyciela z konieczności uzyskania upoważnienia sądu na zlecenie wykonania zastępczego. Zgodnie bowiem z art. 480 § 1 KC: W razie zwłoki dłużnika w wykonaniu zobowiązania czynienia, wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, żądać upoważnienia przez sąd do wykonania czynności na koszt dłużnika.

 

W tym miejscu podkreślić należy, iż przepis art. 480 § 1 KC usytuowany jest wśród przepisów ogólnych dotyczących skutków niewykonania zobowiązań. Zasadą jest, że przepisy ogólne o zobowiązaniach znajdują zastosowanie dopiero wówczas, gdy określona kwestia nie jest uregulowana w przepisach szczególnych (dotyczących danego stosunku zobowiązaniowego) ani w umowie stron.

 

Jednocześnie żaden z przepisów prawa nie zabrania stronom umowy, w ramach zasady swobody kontraktowania proklamowanej w art. 3531 KC, zastrzeżenia w umowie uprawnienia do wykonania przez jedną z nich na koszt drugiej, czynności z których wykonaniem druga strona się opóźnia. Regulacje przepisów art. 480 § 1 KC oraz art. 480 § 3 KC dotyczą sytuacji, w których brak jest postanowień umownych w tym zakresie i nie wyłączają możliwości uregulowania tzw. wykonania zastępczego w umowie.

 

Zatem uznać należy, iż art. 480 KC ma charakter względnie obowiązujący, w związku z czym można w umowie uregulować kwestię wykonania zastępczego odmiennie niż wskazuje to przepis art. 480 KC.

Powyższe stanowisko potwierdzone zostało w orzecznictwie. W szczególności podkreślono, że przepisy ustawy znajdują zastosowanie dopiero wówczas, gdy brak jest postanowień umownych w tym zakresie. (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 12 lutego 2018 r., I AGa 8/18). Jednocześnie zgodnie z wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z 12 października 2016 r., sygn. akt XXV C 429/15: „Niezasadny był zarzut nieważności postanowienia Umowy podnoszony przez powodów na podstawie art. 58 § 1 i 2 K.c. z powołaniem się na fakt, że przyznaje ono pozwanemu uprawnienie do wykonania zastępczego bez kontroli sądu w przypadku opóźnienia Wykonawcy z dowolnych przyczyn.”

 

Podsumowując, umowne upoważnienie do skorzystania z wykonania zastępczego jest najbardziej efektywnym rozwiązaniem, musi jednak zostać precyzyjnie określone w umowie. W szczególności do jego skuteczności niezbędne jest klarowne opisanie przesłanek oraz zakresu uprawnienia wierzyciela tak, by w razie sporu sądowego nie było wątpliwości co do tego, czy mógł on skorzystać ze swojego uprawnienia oraz jakich roszczeń może dochodzić od dłużnika. Jednakże zaznaczyć należy, iż w razie zaistnienia sporu pomiędzy stronami umowy zasadność skorzystania z takiego uprawnienia w konkretnym przypadku podlega kontroli sądu.

 

Przechodząc do samej realizacji przez wierzyciela umownego uprawnienia do wykonania zastępczego podkreślić należy, iż wierzyciel, upoważniony do wykonania zastępczego, nie musi dokonywać czynności osobiście, lecz może zlecić jej wykonanie osobie trzeciej albo też korzystać z pomocy osoby trzeciej, na koszt dłużnika. Jednocześnie wierzyciel nie ma obowiązku podejmować działań w celu zastępczego wykonania świadczenia, jednak jego bierność w tej kwestii może zostać – w przypadku zgłoszenia przez niego roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (albo ze zwłoki) – uznana za przyczynienie się do powstania tej szkody.

 

Jednocześnie powierzenie osobie trzeciej poprawienia lub wykonania robót na koszt i niebezpieczeństwo dłużnika oznacza, że ponosi on odpowiedzialność za działania osoby trzeciej tak jak za własne. Wykonawca nie powinien być jednak obciążany kosztami wykonania zastępczego, które nie były uzasadnione zakresem robót naprawczych. Stąd wierzyciel powinien przedstawić wykaz poniesionych kosztów.

 

W przedmiotowych sprawach trzeba również pamiętać, że w razie sporu pomiędzy stronami co do umownego upoważnienia wierzyciela w zakresie będącym przedmiotem niniejszej analizy ryzyko wykonania zastępczego ponosi wierzyciel. Jego obciąża ciężar dowodu, że zapisy umowne uprawniały go do wykonania zastępczego, w szczególności spełnione zostały przesłanki będące podstawą realizacji prawa do wykonania zastępczego. Nieudowodnienie skutkuje uznaniem, że wykonanie zastępcze dokonane zostało bez upoważnienia. Jeżeli okaże się, że przesłanki warunkujące możliwość skorzystania z prawa do wykonania zastępczego nie zostały spełnione, wierzyciel odpowiada za wyrządzoną w ten sposób szkodę.