Zgodnie z pierwszym stanowiskiem prezentowanym w orzecznictwie podkreśla się, że ocena skuteczności zastrzeżenia kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy nie może być oderwana od oceny na czym polegało niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy. Wskazuje się, że w każdym wypadku gdy w umowie zastrzeżono karę umowną na wypadek odstąpienia od umowy należy najpierw ustalić w związku z niewykonaniem /nienależytym wykonaniem jakiego obowiązku: pieniężnego czy niepieniężnego doszło do odstąpienia od umowy i wskazuje się, że żądanie zapłaty kary umownej można uznać za zasadne jedynie wtedy, gdy chodziło o uchybienie zobowiązaniu niepieniężnemu. Jeżeli natomiast uchybienie polegało na naruszeniu obowiązku pieniężnego przeszkodę dla uwzględnienia powództwa o zapłatę takiej kary umownej stanowi bezwzględnie obowiązujący art. 483 KC. Wskazuje się też, że postanowienie umowne, które zastrzega karę umowną w zakresie zobowiązania pieniężnego, pozostaje w sprzeczności z art. 483 § 1 KC, zatem jest nieważne na podstawie art. 58 § 1 i 3 KC
Według drugiego stanowiska odstąpienie od umowy w świetle art. 494 KC powoduje, że strony są zobowiązane do zwrotu tego, co sobie wzajemnie świadczyły a strona odstępująca może również żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania. Przyjmuje się bowiem, że w sytuacjach objętych hipotezą art. 494 KC następuje, na podstawie stosowanego analogicznie art. 395 § 2 KC, zniweczenie węzła obligacyjnego wynikającego z umowy, a więc umowę, od której odstąpiono w wykonaniu ustawowego prawa odstąpienia uważa się za niezawartą. Odstąpienie od umowy, oparte czy to na umowie, czy też na ustawie, nie jest nienależytym wykonaniem zobowiązania, ale jest oświadczeniem woli o charakterze prawno-kształtującym, a jego skutkiem jest upadek zobowiązania z mocą wsteczną. Skuteczne odstąpienie od umowy kreuje więc w relacjach stron nowy stan prawny, a art. 494 KC stanowi podstawę rozliczeń stron po odstąpieniu od umowy, oderwaną od jej postanowień. Dla powstania roszczenia o zwrot wzajemnie spełnionych świadczeń oraz roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania znaczenie ma jedynie skuteczne odstąpienie od umowy wzajemnej, nie zaś charakter prawny i postanowienia umowy, od której jedna ze stron odstąpiła. Wobec tego, że skutek ex tunc odstąpienia od umowy w postaci zniesienia zobowiązania powoduje, że nie tylko wygasają wynikające z niego prawa i obowiązki, ale prawnie przyjmuje się fikcję, że umowa nie była zawarta, nie można szukać podstawy prawnej powstania roszczeń przewidzianych w art. 494 KC w postanowieniach umowy, która w sensie prawnym już nie istnieje. Tak więc podstawę prawną roszczenia odszkodowawczego stanowi w takich okolicznościach art. 494 KC (w związku z art. 471 KC), a podstawę faktyczną – uszczerbek w majątku wierzyciela, jaki powstał na skutek niewykonania tego zobowiązania, które wygasło ze skutkiem wstecznym. Uszczerbek taki, obejmujący całokształt negatywnych następstw w sytuacji majątkowej wierzyciela, wynikających z zawinionej przez dłużnika konieczności odstąpienia przez wierzyciela od umowy, ma charakter majątkowy, ale nie pieniężny.
Wobec poważnych wątpliwości dotyczących prawidłowej wykładni stanowisk co do ważności zastrzeżenia kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy z powodu niewykonania świadczenia pieniężnego Sąd Najwyższy uchwałą podjętą w składzie 7 sędziów w ramach odpowiedzi na zapytanie dotyczące zagadnienia prawnego opowiedział się za wykładnią, w świetle której nie ma podstaw do przyjęcia, że na podstawie art. 494 § 1 KC w związku ze stosowanym w drodze analogii art. 395 § 2 zdanie pierwsze KC wygasają postanowienia umowne związane z prawem odstąpienia od umowy zmodyfikowanym przez art. 492 zdanie pierwsze KC. Przeciwny pogląd oznaczałby bowiem paradoksalnie, że na skutek odstąpienia od umowy wygasałoby również przewidziane w niej uprawnienie kształtujące do takiego odstąpienia. Jednocześnie nie wygasa również przewidziane w umowie postanowienie dotyczące kary umownej, które jest funkcjonalnie związane z uprawnieniem do odstąpienia. Spostrzeżenie to odnosi się jednak tylko do takiej kary umownej, która została zastrzeżona na wypadek odstąpienia od umowy z powodu niewykonania przez jedną ze stron zobowiązania o charakterze niepieniężnym. Natomiast zastrzeżenie kary umownej w związku z odstąpieniem od umowy w zakresie zobowiązania pieniężnego jest niedopuszczalne jako sprzeczne z bezwzględnie obowiązującym art. 483 § 1 KC, a stosowne postanowienie umowy jest nieważne na podstawie art. 58 § 1 i 3 KC. Tym samym nie jest dopuszczalne zastrzeżenie kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy z powodu niewykonania zobowiązania o charakterze pieniężnym, jakim jest zapłata wynagrodzenia umownego.
Niniejsze opracowanie nie może być wykorzystywane jako opinia prawna, w tym nie może służyć jako rekomendacja określonych działań, w szczególności w ramach działalności gospodarczej.